Ως πολιτισμός ορίζεται το σύνολο των υλικών, πνευματικών, τεχνικών επιτευγμάτων και επιδόσεων, που είναι αποτέλεσμα των δημιουργικών δυνάμεων και των ικανοτήτων του ανθρώπου. Ακόμη, ο τρόπος ζωής και συμπεριφοράς προς τους άλλους, που αποκτιέται μέσω της παιδείας. Όσον αφορά τώρα την εκδήλωσή του, εκφάνσεις του παρουσιάζονται σε διάφορους τόπους και χρόνους, από διάφορα έθνη και εν γένει κοινωνικά σύνολα. Εξαρτάται δε η ποιότητα του κάθε τέτοιου φανερώματος από διάφορους παράγοντες, όπως το φυσικό περιβάλλον, η γεωγραφική θέση, οι εκάστοτε ιστορικές συγκυρίες, οι ιστορικές καταβολές του συγκεκριμένου κοινωνικού συνόλου (παρελθόν) και το ανθρωπογενές περιβάλλον.
Ένας από τους λαμπρότερους πολιτισμούς που εμφανίστηκαν ποτέ, είναι αναμφίβολα και ο αρχαίος Ελληνικός, ο οποίος ανέδειξε κατηγορίες σκέψης, φιλοσοφικά ρεύματα, πνευματικά εργαλεία, αρχές ηθικής. Αυτός, μάλιστα, αποτέλεσε και τη βάση του Ευρωπαϊκού – τουλάχιστον – πολιτισμού. Ποια ήταν, όμως, τα καθοριστικά εκείνα στοιχεία που τον χαρακτήρισαν και του προσέδωσαν το πασίδηλο μεγαλείο του;
- Πρώτα πρώτα ήταν η αρμονική ανάπτυξη του ατόμου, είτε αυτή αφορούσε τη συμμετρική ανάπτυξη σώματος – πνεύματος, είτε τη σχέση μεταξύ δράσης και στοχασμού.
- Έπειτα ο σεβασμός στους Νόμους (γραπτούς και άγραφους). Ο Σωκράτης επιλέγει να πιει το κώνειο και όχι να δραπετεύσει, ενώ του δόθηκε η δυνατότητα. Έτσι σεβάστηκε, μ’ έναν τρόπο στ’ αλήθεια τραγικό, τους Νόμους της Πόλης.
- Άλλο τέτοιο χαρακτηριστικό ήταν η αίσθηση του μέτρου, που βρήκε την πλέον έκδηλη εφαρμογή της στην τέχνη. Αυτή δεν συνθλίβει κάτω από τον όγκο της, δεν φοβίζει, δεν εξουθενώνει. Έρχεται κοντά στον άνθρωπο, του μιλά, τον εκφράζει, τον αντιπροσωπεύει. Δημιουργεί, παράλληλα, τα ιδεώδη της ευγένειας και της ομορφιάς.
- Τέλος, πολύ σημαντική υπήρξε και η ανάπτυξη επιστημονικού πνεύματος, που απομάκρυνε προλήψεις και δεισιδαιμονίες, και έθεσε τις βάσεις του ορθολογισμού.
Με αφετηρία τα παραπάνω στοιχεία, ο αρχαίος Ελληνικός πολιτισμός παρουσίασε πολλά σημαντικά επιτεύγματα, κάποια από τα οποία, ακόμη και σήμερα, θεωρούνται μοναδικά και ως οι μεγαλύτερες κατακτήσεις του ανθρωπίνου πνεύματος.
- Κατ’ αρχάς η εμφάνιση της Δημοκρατίας. Η γέννηση της ιδέας αυτής υπήρξε πρωτοποριακή και απετέλεσε πρωτοφανές γεγονός στην παγκόσμια ιστορία, αν λάβουμε υπ’ όψη ότι έγινε μέσα σε έναν κόσμο απολυταρχισμού.
- Ακόμη - και σχετικά - η δημιουργία της “Πόλης”. Το άτομο συμμετέχει στα “κοινά”. Έτσι ολοκληρώνεται, καθίσταται υπεύθυνος, γίνεται εντέλει “πρόσωπο”.
- Τέλος, η επινόηση της Ελληνικής γλώσσας, γλώσσας εννοιολογικής (όπου σημαίνον και σημαινόμενο έχουν πρωτογενή σχέση μεταξύ τους) σε αντίθεση με τις άλλες που είναι σημειολογικές.
Ανακεφαλαιώνοντας, ας προφέρουμε, απλά, κάποιες λέξεις. Αργά, όμως, και συνειδητά. Σαν να διηγούμαστε μια ιστορία, ή να απαγγέλλουμε έναν ύμνο: Αρετή, Αγαθό, Δικαιοσύνη, Έλεος, Ελευθερία, Δημοκρατία, Νόμοι, Πολιτεία, Φιλοσοφία, Ανθρωπισμός, Επιστήμη, Μέτρο, Τέχνη, Αιδώς, Πατρίδα… Είναι η παρακαταθήκη που μας άφησαν. Θα φανούμε αντάξιοί της;
(Κώστας Μπούζας: 2022)
