Η Ευρώπη ομιλεί Ελληνικά

«Οι Ευρωπαϊκές γλώσσες είναι διάλεκτοι μιας

και της αυτής γλώσσης: της Ελληνικής».

Ο. Wandrusca

Καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Βιέννης

Είναι γνωστό από ιστορικές πηγές, ότι το αποκαλούμενο σήμερα Λατινικό αλφάβητο, είναι αυτό που μετέφεραν στην Νότια Ιταλική χερσόνησο οι άποικοι, οι προερχόμενοι από την Κύμη της Ευβοίας, στα πλαίσια του αποικισμού της περιοχής από Έλληνες των πόλεων του Ελλαδικού χώρου, κατά τον 8ο π.χ. αιώνα και μεταγενέστερα. Πρόκειται για το λεγόμενο Χαλκιδικό Αλφάβητο, το οποίο ήταν ένα από τα Αρχαϊκά Ελληνικά Αλφάβητα, που διέφεραν μεταξύ τους σε παραλλαγές κάποιων γραμμάτων όσον αφορά το σχήμα, αλλά και στον αριθμό των φθόγγων που περιλάμβαναν. Άλλα τέτοια ήταν το Αττικό, το Ιωνικό, το Κορινθιακό, το Λακωνικό και το Αρκαδικό.

Με αφετηρία την Μεγάλη Ελλάδα, μεταγενέστερα, το Χαλκιδικό Αλφάβητο εξαπλώθηκε βαθμιαία σε όλη την Ιταλική Χερσόνησο και, ως «Λατινικό» πλέον, απετέλεσε το αλφάβητο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μέσω αυτής βέβαια, η χρήση του επεκτάθηκε σε όλη την Βόρεια και Δυτική Ευρώπη. Ανάλογη ήταν φυσικά και η γενικότερη συμβολή της Ελληνικής Γλώσσας στην δομή (γραμματική, συντακτικό, λεξιλόγιο) της Λατινικής και στη δομή των Ευρωπαϊκών γλωσσών, οι οποίες προήλθαν απ’ αυτήν. Συγκριτικές μελέτες απέδειξαν, ότι τουλάχιστον το 10 έως 20% των λέξεών τους είναι αυτούσια Ελληνικές. Επίσης, πέραν αυτών, ένας ακόμη μεγαλύτερος αριθμός λέξεων προέρχεται από Ελληνική ρίζα, χωρίς αυτό να είναι πάντα φανερό με την πρώτη ματιά, κυρίως όταν έλκουν την καταγωγή τους από Ομηρικές λέξεις.

Ας παραθέσουμε κάποια παραδείγματα από την Αγγλική γλώσσα: know από νοώ, pause από παύσις, police από πόλις, school από σχολείον, class κλάσις, call από καλώ, hour από ώρα, name από όνομα, close από κλείω, sex από έξις, pain από πονώ, clang από κλαγγή, passion από πάσχω, bravo από βραβείον, ballet από βαλλίζω, roof από οροφή, table από ταβλός, garden από αρδεύω, culture από κολεώ (καλλιεργώ), man από το μένος (ορμή), cry από κράζω, milk από αμέλγω (αρμέγω), cross από ικρίον, lotion από λούω, action από άγω, port από περατός, gris από γρηύς (γραία),  palace από τον Πάλλαντα (ήρωας της Αρκαδίας), tower από τύρρεις (επάλξεις), end από το άντην (πέρας), best από βέλτιστον, priest από πρεσβύτερος, land από λας (πέτρα), alter από αλλότριος - άλλος,  medicine και medium από την Μήδεια (γιατρό και πνευματίστρια), mines από Μινώες, hand από χειρ, freeze από φρίττω (τρέμω), free από φρονώ, glass από υαλίζω (γυαλίζω), term από τέρμα, time από τέμνω,  touch από τάγω (άπτομαι), hate από σχετλιάζω (αγανακτώ), string από στρύγω (σφίγγω), false από σφάλμα,  soap από σάπων,  scare από σκαίρω (σκιρτώ), sugar από σάκχαρις, rose από ρόδον, plus από πλέον - πολύς, power από πάομαι- ώμαι (αποκτώ), orient από όρνυμι (ανατέλλω), wine από οίνος, night από νυξ, mix από μείγνυμι, stay από ίσταμαι, oil από ελαία, voice από βοή, art από αρτύω (παρασκευάζω), salt από άλας,  kiss από το ομηρικό κισσώ (φιλώ), after από το ομηρικό αυτάρ (έπειτα), error από το ομηρικό έρρω (πλανώμαι), no από το ομηρικό Νη (με την ίδια σημασία).

Υπάρχουν βέβαια και μελέτες, οι οποίες προσπαθούν να διαπιστώσουν τον βαθμό της (μεταγενέστερης) διείσδυσης διαφόρων ξένων λέξεων στο Ελληνικό λεξιλόγιο. Καταγράφηκε έτσι ένας αριθμός λέξεων, που αποτελεί ένα πάρα πολύ μικρό, σχεδόν αμελητέο, ποσοστό του συνόλου αυτών που χρησιμοποιούμε συχνότερα σήμερα. Προσεκτικότερη όμως επανεξέτασή τους οδήγησε στο συμπέρασμα, ότι κακώς πολλές από αυτές εκλαμβάνονταν σαν δάνεια, αφού έχουν ελληνική ρίζα. Στην ουσία επρόκειτο για λέξεις που οι διάφορες γλώσσες είχαν προσλάβει παλαιότερα από την ελληνική, αλλοιώνοντας πολλές φορές την μορφή τους, ώστε να μην αναγνωρίζονται εύκολα.

Ας αναφέρουμε μερικά παραδείγματα: η γόνδολα προέρχεται από το κόνδυ (ποτήρι), η ζάντα από τη λέξη άντυξ, η βάρκα από βάρις (ποταμόπλοιο), το μπάνιο από το βαλανείον, ο μπερές από το πυρρός (κατακόκκινος), το φρένο από το φρενώ (συγκρατώ), το λουξ από τον Λύκειο Δία, η ομπρέλα, που παλαιότερα την αποκαλούσαμε ομβρέλα, από τον όμβρο (βροχή), η κιθάρα από το κεύθω (καλύπτω), το αμήν από το Ομηρικό Η μην (αληθώς), το ελέφας από το ελεφαίρω (καταπατώ), το σήσαμον εκ του σήθω (κτυπώ), το λέων εκ του λάω (θεωρώ), κάμηλος από το χάμηλος (που χαμηλώνει), όασις από αύω (ξηραίνω), μάγος από μάσσω (κατεργάζομαι), παράδεισος από το δεύω (βρέχω), κώδιξ από κώας (δέρμα προβάτου), βίβα από το βίος, κόμπλεξ από το σύμπλεγμα, μεράκι από το μεριμνώ.

Το γεγονός της συμβολής της Ελληνικής γλώσσας στην διαμόρφωση των Ευρωπαϊκών γλωσσών, όπως καταδείχθηκε παραπάνω, καθώς και αυτό του αδιαμφισβήτητου πλούτου της, οδήγησε διάφορους μελετητές σε περαιτέρω έρευνες πάνω στα θέματα αυτά. Στο Πανεπιστήμιο Ιρβάϊν της Καλιφόρνιας, με τη βοήθεια υπολογιστή, έγινε μελέτη για την καταγραφή των ελληνικών λέξεων. Το αποτέλεσμα ήταν συγκλονιστικό: 6 εκατομμύρια λέξεις και 71 εκατομμύρια λεκτικοί τύποι. Σε σύγκριση, η αγγλική γλώσσα έχει μόνο 490 χιλιάδες λέξεις. Από αυτές οι 45.729 είναι δάνεια από την ελληνική, όπως καταδεικνύει ο Αρ. Κωνσταντινίδης στο βιβλίο του «Οι ελληνικές λέξεις στην αγγλική γλώσσα». Επίσης οι Jean Bouffartigue - Anne Marie Delrieux υπολογίζουν ότι σε κάθε έξι γαλλικές λέξεις, η μια έχει ρίζα ελληνική. Οι ίδιοι θα πουν: Η Ελλάδα βρίσκεται μέσα στις λέξεις που λέμε. Σχηματίζει κάθε μέρα την γλώσσα μας.

Δεν είναι όμως μόνο αυτοί, που έχουν εκφραστεί για το θέμα αυτό κατά καιρούς. Ο A. Jacobs αναφέρει: Οποιαδήποτε άλλη γλώσσα δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια υποδιάλεκτος της ελληνικής. Ο Ολ. Τάπλιν (καθηγητής Οξφόρδης) με την σειρά του: Το Ελληνικό αλφάβητο αποτελεί την βάση του δικού μας. Τα ελληνικά είναι αλφαβητάρι του Δυτικού εγγράμματου Πολιτισμού. Συνεχίζει ο Meillet (Γάλλος καθηγητής γλωσσολόγος): Το Λατινικό λεξιλόγιο είναι μετάφραση του αντίστοιχου Ελληνικού. Και ο Θεόφιλος Μπάγιερ: Όλες οι χαρακτηρισθείσες Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες κατάγονται από την Ελληνική. Και η Γαλλίδα Ακαδημαϊκός Ζακλίν ντε Ρομιγύ: Ανατρέχουν στα Ελληνικά για να ονομάσουν τις σύγχρονες ανακαλύψεις και εφευρέσεις. Αναπνέουμε τον αέρα της Ελλάδος κάθε στιγμή χωρίς να το ξέρουμε.

Ο Federico Sagredo τέλος, Πρύτανης της Βασιλικής Ακαδημίας των Βάσκων διατυπώνει μεταξύ των άλλων και μια πρόταση: Το να μιλάει κανείς για ενωμένη Ευρώπη χωρίς Ελληνική Γλώσσα είναι σαν να μιλούν σ’ ένα τυφλό για χρώματα. Δεν μπορεί να επέλθει μια νέα αναγέννηση εάν δεν πάμε στις πηγές. Εννοούμε σαφώς την Ελληνική Γλώσσα.

(K. Mπούζας: ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΑ, 2008)

ΙΡΙΣ

Μόλις πρόσφατα ανακάλυψα

ότι είμαι ένα χρώμα.

Ένα ατόφιο, καθαρό, λαμπρό χρώμα.

Και σε δρόμους φωτός πως πορεύομαι.

Κι ο πλησίον μου αντιλήφθηκα

ότι είναι ένα χρώμα.

Ένα ακόμη καθαρό, λαμπρό χρώμα.

Σε παρόμοιους δρόμους κι αυτός πως πορεύεται.

Στην αρχή μού φαινόταν ν’ απέχουμε.

Της πλάνης μου ήταν φευγαλέα εικόνα.

Πως στο πέρασμα του χρόνου συγκλίνουμε.

Ποιο παιχνίδι θαυμαστό τώρα παίζουμε;

Ποια εικόνα μας τραβά σαν μαγνήτης;

Σε ποιο στοίχημα μοιραίο συμμετέχουμε;

Χρώματα εμείς περιπλανώμενα

σε λαβυρίνθους γιγαντιαίου πρίσματος.

Την γενετήσια αρχή αναζητούμε. Το Λευκό…..

(Κώστας Μπούζας: Σπαράγματα Γραφής, 2008)

Εποχές αγάπης

Γλυκύτατη Άνοιξη. Πολύμορφη, γεννήτρα, ζωοδότρα. Πες μου, που βρίσκεται η αγάπη; Μήπως είναι κρυμμένη μες στον σπόρο που φωλιάζει ακόμη στη ζεστή αγκαλιά της γης, ή μήπως στο τρυφερό βλαστάρι που πρόβαλε δειλά παραμερίζοντας το χώμα; Μη τάχα είναι η προσμονή και η λαχτάρα, ή είναι ο παλμός ο ξέφρενος κι ύστερα η ανάσα η βαθειά; Πες μου…

Θέρος ανίκητο. Εσύ που πυρπολείς τα πάντα με τη φλόγα σου, πες μου, που βρίσκεται στ’ αλήθεια η αγάπη; Μήπως στου πάθους την ασίγαστη φωτιά που τις καρδιές πυρώνει, ή μήπως στων κορμιών το παρανάλωμα; Μην είναι τρέλα, όπως λένε; Πες μου…

Κι εσύ, μελαγχολικό Φθινόπωρο, που κουβαλάς τις μνήμες των άλλων εποχών, μη τάχατες εσύ γνωρίζεις στο ερώτημα μου απάντηση να δώσεις; Που βρίσκεται επί τέλους η αγάπη; Στις αναμνήσεις; Στο πολύτιμο εκείνο απόσταγμα που μένει στην καρδιά μετά από κάθε τέλος; Ή μήπως σ’ όλες εκείνες τις γλυκές ψυχές που διαπέρασαν το είναι μας και μας έπλασαν, την ίδια ώρα που τις πλάθαμε κι εμείς; Πες μου…

Χειμώνα σεβαστέ. Εσύ, γέρος πια κατάλευκος, με τόση πείρα, σίγουρα στη ζωή σου έμαθες η αγάπη τι σημαίνει. Θαρρώ πως ξέρω ήδη την απάντησή σου. Είναι η συμπάθεια, η έλξη, η επιθυμία, η λαχτάρα. O έρωτας, το δόσιμο, ο πόθος και το πάθος. Tο αίσθημα, το δέσιμο, η τρυφερότητα, η στοργή. Η έγνοια, η συμπόνια, η αφοσίωση, η λατρεία. Αγάπη είναι όλα αυτά μαζί και ένα ένα ξέχωρα. Και τούτη την αλήθεια την κατέχεις μόνο εσύ. Αχ, να μπορούσες, σαν πιο σοφός, σαν μεγαλόκαρδος, να την διδάξεις και στις άλλες εποχές.

(Κ. Μπούζας: ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ, 2009)

ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ (Μια ποιητική ματιά)

Εν αρχή ην ο προϋπάρχων Λόγος, ο ποιητικός. Εν αρχή ην και ο Θείος Έρως. 
Και τα αρχέτυπα σύμβολα – ιδέες.

Εν αρχή ην, ποιητική αδεία, και ο ποιητής. Σκοπός του, μαζί κι όνειρο, να ψαύσει το νήμα της Δημιουργίας, απ’ τη στιγμή την πρώτη ίσαμε το τέλος, και μαρτυρία να χαρίσει με τον στίχο του. Κτήμα ανθρώπων ες αεί.
Και εστοχάσθη ο Κοσμών τα Σύμπαντα κι απηύθυνε Άγιο Λόγο. Γεννηθήτω Φως. Κι ιδού μυστήριον μέγα. Φως εκπορεύθηκε λαμπρό ο προϋπάρχων Λόγος. Το Έν, το αναλλοίωτο, το πρώτο, η αιτία. Το άϋλο κι αιώνιο απέκτησε εικόνα. Η αστείρευτη η δύναμη, συνάμα κι η ουσία, κρύφτηκε μέσα στην μορφή που η ίδια περιέχει. Η ύλη πια γεννήθηκε. Η Δημιουργία υπήρξε.


Είναι ο Ών, άρθρωσε λόγο ο ποιητής. Κι ήταν το μόνο – ή το όλον – που κατόρθωσε να πει. Νόμοι, τότε, νοήθηκαν δεινοί των ταπεινών πλασμάτων. Ο Χρόνος, μοιραίο αποτέλεσμα γι’ αυτό που έχει αρχή. Ο Χώρος, το όριο του χρόνου. Πεδίο εκδήλωσης της ύλης. Της κάθε κίνησης μοιραίο σκηνικό.


Κι ο ποιητής ένοιωσε δέος. Κι εκφράστηκε με μύθο. Ο Κύκλος συμπληρώθηκε. 
Η Τετρακτύς εφάνη. Τέσσερις οι ορίζοντες. Το ίδιο οι εποχές. Και τα στοιχεία τέσσερα, μαζί και ο λεπτοφυής αιθήρ, ο μορφοποιητής. Και τα στοιχεία πάλεψαν. Κόσμος εσχηματίσθη. Η Τάξις εγεννήθη.


Κι ο ποιητής το κάλλος θαύμασε. Και το ανείπωτο τραγούδησε με ύμνο.
Και ο Νους εμφύσησε πνοή. Της τάξης ύψιστη στιγμή, η ύπαρξη των όντων. Ζωή, ψυχή. Κι ιδού μυστήριον μέγα. Εικόνα και ομοίωση, εκεί στην κορυφή. Ένωση ύλης – πνεύματος.


Κι ο ποιητής, συνεπαρμένος πια, φαντάσθηκε. Και δύναμη φυσική δεν αντιτάχθηκε όπου υπήρξε αγάπη. Και Τέχνη δημιουργήθηκε για χάρη τόσου κόπου. Έργα λαμπρά σμιλεύτηκαν. Στον πόθο τον ανθρώπινο δόθηκε ατραπός.


Κι ο ποιητής, σίγουρος πια γι’ αυτόν τον δρόμο που 'χε πάρει, ερεύνησε. Εράν το ευ, το σύνθημά του. Και γνώρισε αλήθειες. Και γράμματα σχημάτισε. Και σκέψεις αποτύπωσε. Ηγέτες τότε φάνηκαν πολλοί κι οδήγησαν τα πλήθη. Πεφωτισμένοι οδηγοί σε δρόμους βάδισαν σοφίας κι αρετής. Και πριν χαθούν κατέδειξαν. Πάντοτε με παράδειγμα. Πολλές φορές και με εκούσια – σαν του Σωκράτους – υπέροχη θυσία.


Ακούω το τραγούδι του ποιητή. Φωτιά γενναία που δεν σταματάς να καις. Φύσημα που δεν κόπασες ποτέ σου, φούσκωσε κι άλλο τα πανιά, γι ακόμα πιο ψηλά. Χάρος μην σε τρομάξει. Το άγνωστο μη φοβηθείς. Ψέμα να μην καταδεχτείς ποτέ για παρηγόρια. Σαν έτοιμος από καιρό, σαν εσέ που αξιώθηκες μια τέτοια χάρη, ατένισε…..
Γαλήνη, αρμονία, ομορφιά. Το μέγιστο βυθίστηκε στο άπειρα μικρό, κι αυτό υψώθη αγγίζοντας τον ύψιστο ουρανό.

Κι ο ποιητής, μαγεμένος, θέλει ν’ απλωθεί και την Ουράνια Πατρίδα του ν΄αγγίξει. Κι αγωνιά, καθώς φοβάται για το τέλος του Σύμπαντος, αυτού του αγαπημένου του, που κάποτε θα έρθει. Μα πάλι μέσα του υπάρχει η ελπίδα. Σύμπαντα και άλλα ίσως να υπάρχουν. Κι εξ άλλου, ο Λόγος ο προϋπάρχων, ο ποιητικός, κι ο Θείος Έρως, θα υπάρχουν πάντα. Ίσως να φτιάξουν νέους ουρανούς. Το τέλος τότε θα 'ναι μια αρχή.

Κι ο ποιητής τότε προσεύχεται, άνω θρώσκων, σε μια παρουσία παντοδύναμη, γεμάτη αγάπη. Απέραντη κι ασύλληπτη μαζί. Στο άπειρο αναζητά το σώμα της και στην απόλυτη σιγή το όνομά της…..


Αγγίζοντας το τέλος, υπάρχει ακόμη ο ποιητής. Αυτός που μέσα στου χρόνου τη ροή άρθρωσε λόγο. Ένοιωσε δέος και μύθο διατύπωσε. Το κάλλος θαύμασε και έκφρασε τ’ ανείπωτο. Τον συνεπήρε η ομορφιά. Φαντάστηκε, ερεύνησε αλήθειες, τραγούδησε, μαγεύτηκε. Το βλέμμα του ύψωσε ψηλά και προσευχήθηκε.


Υπάρχει, κατά χάριν, ακόμη ο ποιητής. Για να μπορεί μορφές να πλάθει απ’ τον θαυμασμό μας. Στο επιφώνημά μας να χαρίζει εικόνα. Για να ανακαλύπτει διαρκώς ποιός και τι μέσα στο χάος δεν είναι χάος, και να του δίνει διάρκεια. Και να του δίνει χώρο.

(Κώστας Μπούζας, 2014)

Ο εφιάλτης

Δόξα τω Θεώ δεν ήταν παρά μόνο ένας εφιάλτης. 

Και στέκονταν, λέει, αριστερά μου όλοι οι νεκροί του παρελθόντος και με κοίταζαν αυστηρά. Μ’ ένα βουβό παράπονο, συνάμα και μ’ οργή. Και, αν και δε μιλούσαν, θαρρείς και καταλάβαινα τις σκέψεις τους: Με ποιο δικαίωμα; Δεν είμαστε τάχα συμμέτοχοι κι εμείς σε τούτη την πατρίδα; Κανείς από μας δεν δέχτηκε να υπογράψει για να εκχωρήσετε. Εμείς την υπογραφή μας την βάλαμε με αίμα, όταν έπρεπε. Προσέξτε το ανάθεμα. Είναι βαριά του αίματος η κατάρα.

Και στέκονταν, λέει, δεξιά μου του μέλλοντος όλοι οι αγέννητοι και με κοίταζαν μ’ απορία. Αμίλητοι, με πρόσωπα ανέκφραστα. Εγώ όμως ένοιωθα βαθειά μες στην ψυχή μου τις φωνές τους: Ποιος σας εξουσιοδότησε να μιλήσετε για μας; Μήπως εμείς δεν έχουμε μερίδιο σε τούτη την πατρίδα; Και με ποιο δικαίωμα σκοπεύετε να μας στερήσετε αυτό, που άλλοι κληροδότησαν σε σας με χίλιες δυο θυσίες; Προσέξτε το ανάθεμα. Είναι βαριά των αιώνων η κατάρα.

Ξύπνησα τρομαγμένος, με το βιβλίο της Ιστορίας της Μακεδονίας στα χέρια, ανοιχτό στην σελίδα που διάβαζα προτού με πάρει ο ύπνος. Το δάχτυλο μου σημάδευε ακόμη την τελευταία φράση. Ήταν ο λόγος του Ποιητή: Κριτές θα μας δικάσουν, οι αγέννητοι, οι νεκροί.

(Κ. Μπούζας: ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ, 2009)